عبدالرضا كامياب
دكتراي تغذيه طيور (استاد دانشگاه ميسوري امريكا)
آفلاتوكسين B1 بيشترين سميت را در ميان چهار نوع آفلاتوكسين (B1, B2, G1 & G2 ) رايج يافت شده در خوراك دام و طيور دارد. اين سم به عنوان تركيب سمي گروه A از سوي آژانس حفاظت از محيط زيست ايالات متحده [15] و گروه اول تركيبات سرطانزا توسط آژانس بين المللي تحقيقات سرطان طبقه بندي شد. به خاطر وجود وسيع اين تركيب در خوراك دام و طيور، پتانسيل مسموميتزا بودن در كبد و نيز سرطانزا بودن، تحقيقات بسيار زيادي براي آفلاتوكسين، رايجترين راهكار جهت كاهش تماس اين سم براي حيوانات است.
با توجه به مصرف كم اين تركيبات در خوراك و افزايش پذيرش وجود اين افزودني در خوراك از سوي دامداران و مرغداران، شاهد معرفي طيف متنوع و وسيعي از محصولات با عنوان توكسين بايندر هستيم. اما سوال اينجاست كه هدف اصلي استفاده از يك توكسين بايندر چيست؟ و آيا صرف داشتن مقداري ماده آلي در يك توكسين بايندر مويد كيفيت فوق العاده خوب آن مارك تجاري است؟
يك توكسين بايندر خوب، توكسين بايندري است كه هم در بررسيهاي اوليه In vitro (داخل لوله آزمايش) و هم به ويژه در آزمايشات In vitro (روي موجود زنده) در ارتباط با وظيفه اصلي يك توكسين بايندر كه همان از دسترس خارج كردن سموم قارچي به خصوص آفلاتوكسين B1 است به خوبي عمل كرده باشد. همچنين تشكيل شدن از ذرات بسيار ريز (اندازه تقريبي آفلاتوكسين B1 حدود 12،78 آنگسترم است)، داشتن pH نزديك به خنثي (به عبارتي بررسي عملكرد در pH هاي مختلف اسيدي و قليايي در شرايط آزمايشگاهي) و نيز نداشتن سميت در صورت مصرف بيش از حد توصيه شده و يا در صورت خوب مخلوط نشدن هنگام تهيه خوراك است.
از انواع توكسين بايندرهاي موجود در بازار، توكسين بايندرهاي آلي است. سوالي كه ممكن است مطرح شود اين است كه در اين نوع توكسين بايندرها، آيا پس از جدا شدن بخش آلي از بخش معدني در محيط دستگاه گوارش، بخش معدني به خوبي ميتواند با سموم متنوع حاصل از گونه هاي مختلف قارچي متصل شود يا خير؟ و يا به عبارتي ديگر استفاده از يك توكسين بايندر با پايه معدني مؤثر به همراه يك پربيوتيك خوب از لحاظ اقتصادي به صرفهتر نيست؟
از كارهاي خوب تحقيقاتي انجام شده در زمينه مقايسه انواع مختلف توكسين بايندر، تحقيقي است كه Cardona وهمكاران از دانشگاه A & M تگزاس [13] ايالات متحده در سال 2009 به چاپ رساندند [4] كه در آن 12 نوع توكسين بايندر (شامل توكسين بايندر ميل باند از شركت ميل وايت آمريكا) رايج مورد مصرف در كشور مكزيك در شرايط In vitro و In vivo با هم مورد مقايسه قرار گرفتند. در آزمايش در دو pH2 و 5، 6، جهت شبيه سازي شرايط معده و روده كوچك انجام شد. همچنين توكسين بايندرها از لحاظ خصوصيات فيزيكي و شيميايي شامل، مواد معدني تشكيل دهنده [7]، افزايش حجم نمونه پس از افزودن حجم مشخصي از آب مقطر [12]، وجود يا عدم وجود اسمكتيت [11]، آناليز با استفاده از اشعه ايكس [17] و اندازه ذرات تشكيل دهنده [5]، مورد مقايسه قرار گرفتند. همچنين با استفاده از روشي آزمايشگاهي [6]، ميزان سميت نمونه ها با هم مورد بررسي قرار گرفت.
در ميان اين 12 نمونه، 4 نمونه از نوع آلي (دو نمونه از آنها در بازار ايران نيز موجود است) بودند كه در ارتباط با اثربخشي در جذب آفلاتوكسين B1، كمترين پاسخ را از خود نشان دادند. علت اين امر را محققين در سطح مولكولي بررسي كردند و دريافتند كه اتصال آفلاتوكسين B1 با بتادي گلوكانها (از اجزاي تشكيل دهنده توكسين يايندرهاي حاوي Glucomannan) از نوع نيروهاي واندروالس و پيوندهاي هيدروژني [16] بوده و به خوبي مشخص شده كه اين قبيل پيوندها قابل برگشت [10] بوده و به موقعيت [9] مولكولها بستگي دارد. در نقطه مقابل پيوند آفلاتوكسين B1 با سطوح داخلي اسمكيتها (در مورد 4 نوع توكسين بايندر آلي موجود در اين تحقيق وجود اسمكتيت تائيد نشد). از نوع شيميايي [2] بوده كه به مراتب از نيروهاي واندروالس و پيوندهاي هيدروژني قويتر است. همچنين اين موضوع از لاحظ ترموديناميكي نيز مورد توجه قرار گرفت و در آزمايشگاه ديگري با استفاده از اشعه ايكس تائيد شد.
از لحاظ قطر ذرت تشكيل دهنده، اجزاي تشكيل دهنده توكسين بايندرها در سه دامنه قرار گرفتند، 1- ذرات با قطر بيش از 05/0 ميلي متر (Sand) 2- ذرات با قطر بين 05/0 تا 002/0 ميلي متر (Silt) و 3- ذرات با قطر كمتر از 02/0 ميلي متر (Clay). در اين تحقيق دو توكسين بايندر آلي [8]، كمترين ظرفيت را در جذب آفلاتوكسين نشان دادند كه از علل احتمالي، مقدار كم ذرات با اندازه Clay در اين دو تركيب تشخيص داده شد. همچنين محققين از علل احتمال ديگر دخيل در اين امر را تشكيل شدن اين افزودني ها از كاتيون هاي آلي تعويض شده [3] مي دانند كه در بين سطوح ساختار رسي اوليه [14] پيوند برقرار كرده و براي جايگاههاي فعال قابل دسترس براي آفلانوكسين B1 رقابت ميكنند.
در مطالعاتي كه توكسين بايندرهاي حاوي اسمكتيت را با توكسين بايندرهاي فاقد اين ماده مورد مقايسه قرار داده بودند (در اين آزمايش 4 توكسين بايندر آلي فاقد اسمكتيت بودند)، نشان داده شد كه ماده اوليه مؤثر [1] در جذب آفلاتوكسين B1، اسمكتيت (شكل 1) و نتايج تحقيقات گذشته نيز اين يافته را تائيد كرد.
در مورد اثرات سمي توكسين بايندرها، 3 توكسين بايندر كه از نوع آلي نيز بودند خاصيت سمي از خود نشان دادند. اين يافتهها مؤيد نتايج تحقيقات ديگري بود كه خاصيت سمي توكسين بايندرهاي آلي را در موشها نشان داده بودند.
در مجموع، نتيجهاي كه مؤلفين در مورد اثربخشي اين توكسي بايندرها گرفتند بدين صورت بود كه تنها 4 توكسين بايندر از جمله ميل باند در جذب آفلاتوكسين B1 به شكل بسيار مؤثر عمل كردند و توصيه نهايي تأكيد بر بررسي بيشتر توكسين بايندرها در اثربخشي در شرايط In vivo بود.
Reference:
Marroquin-Cardona, A., Y. Deng, J. F. Taylor, C.T. Halmark, N.M. Johnson and T.D. Phillips. 2009. In vitro and in vivo characterization of mycotoxin-binding additives used for animal feeds in Mexico. Food Add and Contaminants. 26: 733-743.
تهيه و تنظيم:
گروه تحقيق و توسعه شركت پيشگامان تغذيه
Email: Pishgamantaghzieh@yahoo.com